Milyonlarca kişiyi çok yakından ilgilendiriyor. Yakın zamanda emekli olmak isteyen ve primleri eksik olanlar için kötü haber, gecikme yaşanabilir. Gecikme riski bulunan kişilerin mağduriyetinin önlenebilmesi için ise yasa değişikliği yapılması gerekir. Habertürk yazarı Ahmet Kıvanç, çalışma hayatı ve emeklilik konusuyla ilgili merak dilen sorulara cevap verdi. İşte sorular ve cevapları... KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ ALINAN SÜRELER İÇİN PRİM BORÇLANMASI YAPILABİLİR Mİ? Bir belediye şirketinde taşeron kapsamında çalışıyorum. 2019’da yönetim değişikliği oldu ve ücretlerimiz önemli ölçüde düşürüldü. Bizden herhangi bir onay alınmadı. Bu dönem ise covid-19 nedeniyle -tam zamanlı çalıştığımız halde- 6 aydır primlerimiz kısa çalışma kapsamında eksik yatırıldı. Emeklilik bekleyen biri olarak hem emekli maaşım düşüyor, hem de emeklilik tarihim gecikiyor. Bu durumda, dava açarak primlerimi eski maaşıma göre geriye dönük yatırtabilir miyim? Kısa çalışma nedeniyle eksik bilidirilen primleri borçlanmayla tamamlayabilir miyim? (İsmi saklı) Tam zamanlı çalışmakta olan işçinin kısa çalışma kapsamında gösterilmesi veya işçinin kısa çalışma kapsamında gösterildiği saatlerde iş yerinden veya evden çalıştırılmasının iki boyutu var. Birincisi, bu durum şikayet üzerine veya denetim sonucu tespit edildiğinde işçilere verilen ödenekler faiziyle işverenden alınır. İkinci boyutu ise işçi ile işveren arasındaki hukuki duruma ilişkindir. Kısa çalışma kapsamındaki saatlerde işçinin çalıştırılması veya tam zamanlı çalıştığı halde kısa çalışma kapsamında gösterilmesi işçinin ücretinin ödenmediği, sosyal güvenlik primlerinin yatırılmadığı anlamına gelir. Ücreti ödenmeyen, sigorta primi yatırılmayan işçi bunu haklı fesih gerekçesi yaparak, kıdem tazminatı talep edebilir. Tam zamanlı çalıştığınız halde kısa çalışmada gösterildiğinizi kanıtlayabilirseniz, hizmet tespiti davası açtığınızda ödenmeyen sigorta primlerinizin yatırılmasını sağlayabilirsiniz. Kısa çalışma döneminde primlerin yatırılamaması, emeklilik yaşını yakın tarihte dolduracak fakat prim günü eksik olanların emeklilik tarihini geciktirebilir. Yaklaşık 3.5 milyon kişi kısa çalışma kapsamında yer aldı. Halen de 1 milyonu aşkın kişi kısa çalışmaya devam ediyor. Sosyal güvenlikte hangi durumda borçlanma yapılabileceği, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 41. maddesinde düzenlenmiştir. Kısa çalışma süresi, borçlanma yapılabilecek süreler arasında yer almamaktadır. Dolayısıyla, kısa çalışma nedeniyle yatırılmayan primleri borçlanma imkanı bulunmamaktadır. Emeklilik tarihinde gecikme riski bulunan kişilerin mağduriyetinin önlenebilmesi için yasa değişikliği yapılması gerekir. Böylece, ihtiyacı olan kişilerin mağduriyeti önleri. İŞ YERİNDE SADECE BİR İŞÇİNİN ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARTILMASI MOBBİNG MİDİR? Bir belediye şirketinde çalışıyorum. Şirketin mali durumu çok iyi, zarar etmesi mümkün değil. Şirket beni ücretsiz izne çıkardı. Başka ücretsiz izne çıkarılan çalışan da yoktur. İşten çıkarma yasağı kalkana kadar ücretsiz iznimin devam edeceğini belirttiler. Sorularım şunlar: Nakdi ücret desteği alabilecek miyim? Bana uygulanan bu zoraki izni İş Teftiş İstanbul Grup Başkanlığı’na şikayet edebilir miyim? Böyle bir hakkım var mı? Bu bir mobbing değil midir? (Ahmet P.) Ücretsiz izin konusu 4857 sayılı İş Kanunu’nun geçici 10. maddesi ile 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Geçici 26. maddesinde düzenlenmektedir. Geçici 10. Madde “Her türlü iş veya hizmet sözleşmesi” ile çalışanlar için işten çıkarma yasağı getirirken, işverene, yasak boyunca işçilerini topluca veya kısmen ücretsiz izne çıkarma hakkı tanıyor. Ücretsiz izne çıkarma konusunda herhangi bir kriter öngörülmüyor. Geçici 26. Madde ise ücretsiz izne çıkartılanlara günlük 39.24 TL nakdi ücret desteği verilmesini düzenliyor. Kanunda, kamuya ait şirketler ile belediye şirketlerinde çalışanlar konusunda bir sınırlama bulunmuyor. Bu genel bilgilerin ardından sorularınıza gelince, ücretsiz izinde olduğunuz süre boyunca aylık 1168 TL nakdi ücret desteği alabilirsiniz. Normalde rızası dışında ücretsiz izne çıkartılan işçi haklı fesih yaparak, kıdem tazminatı alabilir. Ancak, işten çıkarma yasağı döneminde ücretsiz izne çıkartılan işçi bunu haklı fesih sebebi yapamıyor. Şikayet edebilirsiniz ama sonuç alabileceğinizi düşünmüyorum. Bununla birlikte, iş yerinde sadece sizin ücretsiz izne çıkartılmanız, işverenin eşit davranma ilkesine aykırıdır. Bu durum mobbing olarak da değerlendirilebilir. Bu gerekçe ile dava açabilirsiniz. KISA ÇALIŞMA GEREKÇESİYLE İŞTEN ÇIKAN İHBAR KIDEM TAZMİNATI ALABİLİR Mİ? Pandemi dolayısıyla mayıs ayından itibaren sigortam donduruldu ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaya başladım. İş yeri 24 Temmuz’dan itibaren tekrar açıldı fakat kısa çalışma ödeneği devam etmekte. Herhangi bir ücret almamakla birlikte iş yerinde çalışmaktayız. Sadece kısa çalışma ödeneğinden faydalanmaktayız. Şu an iş yerinden çıkarsam kıdem ve ihbar tazminatımı alabilir miyim? (Yüksel D.) Kendi isteğinizle işten ayrıldığınızda hiçbir şekilde ihbar tazminatı alamazsınız. Kıdem tazminatı alabilmeniz için ise haklı fesih yapmalısınız. İş yerinde çalıştığınız halde sadece kısa çalışma ödeneği alıyor, işveren ayrıca ücret ödemiyorsa bu sizin açınızdan başlı başına haklı fesih sebebidir. Çünkü işveren, çalıştığınız halde ücretinizi ödemiyor, sigorta priminizi yatırmıyor demektir. Hukuki yardım alarak haklı fesih yaptığınızda kıdem tazminatınızı talep edebilir, çalıştığınız sürelerin sigorta primini mahkeme kararıyla hizmetinize saydırabilirsiniz. İŞ YERİ AÇAN BEKAR KADININ EMEKLİ SANDIĞI’NDAN BAĞLANAN YETİM AYLIĞI KESİLİR Mİ? Emekli Sandığı emeklisi babam vefat ettiğinden bekar olan ablam yetim maaşı almaktadır. Ablam bir işyeri açıp BAĞ-KUR’lu olursa Emekli Sandığı’ndan aldığı maaşı kesilir mi? (Turgay A.) Kanuna göre, normalde sigortalı bir işte çalışan veya kendi çalışmasından dolayı emekli aylığı alan bekar kadınlar, yetim aylığı alamazlar. Ancak, Ekim 2008 tarihinden önce memuriyete başlamış olanların kızları, SSK veya BAĞ-KUR kapsamında çalışsalar veya kendi çalışmalarından dolayı emekli aylığı alsalar da Emekli Sandığı iştirakçisi anne babalarından dolayı ölüm aylığı alabilirler. Ablanız, evlenmediği sürece BAĞ-KUR kapsamında çalışsa da yetim aylığı almaya devam eder. ÜCRETSİZ İZİNDEKİ İŞÇİ İŞTEN ATILIRSA İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ALABİLİR Mİ? 10.07.2017’den itibaren çalışmakta olduğum işyerinde önce istifa etmem için mobbing uyguladılar. Direnerek istifa etmeyince işten çıkarma kararı alındı. Ancak pandemi dolayısıyla işverenin beni çıkartması mümkün olmayınca 11.09.2020’den itibaren ücretsiz izne çıkartıldım. İşten çıkarma yasağı kalktığında ücretsiz izin süresinde sigorta primlerim yatmayacağı için sözleşmem feshedildiğinde işsizlik ödeneğinden yararlanmam mümkün müdür? (Mehmet K.) İşsizlik ödeneğinden yararlanabilmek için işçinin kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalması, son 3 yılda en az 600 prim gününün bulunması ve son 120 gün hizmet akdi ile çalışması gerekir. İşten çıkarma yasağı döneminde ücretsiz izne çıkartılan işçiler için prim yatırılmamakla birlikte, hizmet akdi devam eder. Ücretsiz izindeki dönem dahil, işten çıkartıldığınız tarihten önceki 120 gün hizmet akdiniz varsa ve son 3 yıldaki prim günleriniz en az 600 gün ise işsizlik ödeneği alabilirsiniz. KISA ÇALIŞMA SÜRELERİ SONRADAN ARTIRILABİLİR Mİ? Geçen ay 37.5 saat kısa çalışma yaptık. Ayda 4 gün çalışmıştık, bu şekilde bildirdik. Eylül ve ekim ayı için 45 saat kısa çalışma yapmak istiyoruz. Etkinlik, organizasyon sektöründeyiz, faaliyet komple durdu. Herhangi bir sorun olur mu? (Sinan G.) Normalde iş müfettişlerince uygunluk tespiti tamamlandıktan sonra yeni işçi ilave edilmesi veya çalışılmayan sürenin artırılması için talepte bulunulabilir ancak bu yeni bir başvuru olarak kabul edilir. Covid-19 kapsamındaki kısa çalışma başvuruları 30 Haziran 2020 tarihinde sonuçlandı. Bu tarihten sonra yeni başvuru kabul edilmiyor. İlk başvurunuzda haftada 37.5 saat kısa çalışma yapacağınızı bildirdiyseniz, 45 saate çıkartamazsınız. Ancak, ilk başvuruda 45 saat kısa çalışma yapacağınızı bildirip, sonradan 37.5 saate indirdi iseniz, İŞKUR’a hızlıca bildirimde bulunmak suretiyle yeniden 45 saate çıkartabileceğinizi değerlendiriyorum.